Artkaspi.az türkiyəli yazar Alper Canıgüzün müsahibəsini təqdim edir:
– Nə vaxt sizin romanlarınızı oxusam Kurt
Vonnequtu xatırlayıram. Vonnequt müharibə əleyhdarı romanları və azad yazıçı
kimliyi ilə bütün zamanların unudulmaz sənətkarlarından biri kimi yaddaşımızdan
silinməyəcək. Sizin romanlarınız da bir savaşı, yaradılışımızın ən böyük
problemi – daxili dünyamızdakı savaşı ironik bir qəhqəhə ilə ifadə edir. Bunun
səbəbini izah edə bilərsinizmi?
– Bir varlıq
kimi insan digər primatlardan fərqlənərək nə vaxt özünü dərk edəcək, həyatda
yaşamaq qayəsini düşünəcək? Bu sualı – ölümü və yaşamağı dərk edəndə – cavablandırmaq yerinə düşərdi,
zənnimcə. Son dərəcə güclü yaşamaq ehtirası ilə dünyaya gəlib, dünyada
keçirdiyin hər günün əslində səni labüd sona bir addım daha yaxınlaşdırdığı
həqiqəti ilə yaşamaq bir daxili müharibə kimi izah edilə bilər. İnsan beyninin
genetik meyillərinə qarşı apardığı mübarizə də elədir ki, bu eyni zamanda cəmiyyətin
də tarixini yaradır. Bunu ziddləşmə, dialektika da adlandıra bilərsiniz. Məndə
bu, ironiya şəklində əks olunur. Haqqında danışdığınız daxili müharibənin mənim
hekayələrimdə yumorla və əslində qara yumorla bu qədər iç-içə olmasının səbəbi,
dediyim ironiyanın özüdür.
– Uydurduğunuz hekayələri
dostlarınıza danışaraq gül kimi yaşayırdınız. Dünyanın ən çətin işi yazıçılıqla
məşğul olmağa nə üçün ehtiyac duydunuz?
–
Dəqiq bilmirəm. Bəlkə də hekayələrimi heç vaxt tanıya bilməyəcəyim dostlarımla
da paylaşmaq istəmişəm. Ədəbiyyata bağlı olan atama layiq olmaq, ya da bu
işlərlə məşğul olmağımı çox da xoşlamayan anamın haqsızlığını sübut etmək və
bəlkə bir gün hörmətini qazanmaq üçün də ola bilər. Yazıçılıqla məşğul
olanlardakı ölümsüzlük illüziyası ola bilər məni də ovsunlayıb. Passiv,
aqressiv bir biçimdə öz həyat qaydalarını özü müəyyənləşdirməkdən əziyyət çəkməyim də buna
səbəb ola bilər. Ya da bəlkə başqa bir işlə məşğul ola bilməyəcək qədər tənbələm.
– Həmyaşıdlarınız
olan digər müəlliflər mediaya və populyarlığa can atırlar. Hörmətli Canıgüzdə
əksinə olmasının səbəbi nədir?
–
Açığı, eyni şeyləri təkrarlamaqdan xoşum gəlmir. Sadəcə, yeni bir kitab
yazanda, ya da ortada həqiqətən qeyri-adi bir şeylər söyləyə biləcəyim mövzu
olanda danışmağa üstünlük verirəm. Bunun xaricində ortalıqda çox olmağın, oxucu
ilə əsər arasına girmək kimi bir təhlükə yaradacağından narahatam.
–
Populyarlıq demişkən dostunuz Menteşlə bağlı bir sual: Murad Menteş "Dublyorun dilemması", "Qorxma,
mən varam" romanlarıyla türk oxucularının diqqətini çəkdi. "Ruhi mücərrəd"
romanı isə daha çox populyarlıq üçün
yazılmışdı. Bəs sizcə?
–
Bir əsər həm populyar, həm də çox kult ola bilər. Yazıçının öz əsərindən zövq
ala biləcək hər bir oxucuya xitab etmək
istəməsi təbiidir. Fikrimcə, Murad Menteş türk ədəbiyyatının gəlib keçmiş ən
istedadlı qələmlərindən biridir.
– Romanlarınızın mövzusu nə olursa olsun,
orada sevgi, eşq əsasdır. Qəhrəmanlarınızın sevgisizlik, eşqsizlik problemi
yaşamasının əsas səbəbi nədir?
– Bəşəri məsələlərdir bunlar. Sözügedən
mövzuların izini güclü, ya da zəif bir çox dramatik əsərdə görə bilərsiniz. Bir
də Napaleonun sözü idi səhv etmirəmsə, "Hər kəs özündə olmayan şeylər
üçün mübarizə aparır".
– Gələk, Alper Kamu macəralarına. Kimdir bu Alper Kamu? Nə üçün adı həmişə
Alber Kamyu ilə birlikdə çəkilir?
– Əlbəttə ki, birbaşa Kamyuya
istinad var. Qəhrəmanın intihara meyilli olması, həyata baxışındakı
pessimistlik, hekayələrin "absurd"luqla əlaqəsi… Balaca bir ekzistensialist
də deyə bilərik ona.
– Türk romanında media tərəfindən şişirdilmiş
"məşhur” yazarlar çoxdur. Yazdıqları romanlar da çox satılır və tənqidçilər də onları tərifləyirlər.
"Saqqal hesabatı” adlı yazınızla bu məsələləri tənqid edirsiniz. Sizcə buna ehtiyac var mı?
– Tənqidçinin
tənqidi, yazar üçün kritik bir mövzudur: Yazıçı olan şəxs təndiqçi ilə bayağı mövzularda
mübahisə etməkdən qaçmalıdır. Bu da ortaya çıxan əsərin bədii xüsusiyyətlərinin
yerli yerində olması və tənqidçinin yazarın əsərinə qarşı, ədalətli və məsafəli
davranmasıyla mümkün ola bilər. "Lazımdırmı” sualının sənətdə yeri olduğunu
isə qəbul edə bilmərəm. Tutaq ki, Mona Liza lazım olduğu üçünmü çəkilmişdir deyə
soruşa bilərik özümüzdən?
– Orxan
Pamuk barədə nə deyə bilərsiniz?
– Həm türk,
həm dünya ədəbiyyatı üçün önəmli bir yazıçıdır. "Qara kitab", məsələn, türk ədəbiyyatında ən
sevdiyim romanlardan biridir. Çetin Altanın sözü ilə desək, Orxan Pamuk yazıya layiq
olmaq üçün yazır. Siyasi mövqeyinin ədəbiyyatının önünə keçməsi bəlkə şəxsi,
bəlkə də həyatın sürpriz bəxtsizliyi kimi görünə bilər. Ehtimal ki, hər ikisidir.
–
Dünya və türk ədəbiyyatının ən böyük
romanları sizcə hansıdır?
–
Belə dəyərləndirmələrə çox girməməyə çalışıram, açığı. Amma bir ədəbiyyatsevərin
Türk və dünya romanından böyük zövqlə oxuyacağı iki roman hansılar olar deyə soruşsanız,
"Paris Notrdam kilsəsi" və "Qara kitab" deyə cavablandıraram.
–
Azərbaycanın ən çox oxunan qəzetlərindən
biri "Kaspi" və Qafqaz Universiteti "Yenidən" layihəsini başlatdı.
Layihənin məqsədi Azərbaycan və Türkiyə romanlarını yenidən qiymətləndirmək və hər
iki ölkə ədəbiyyatı arasında körpü qurmaqdır. Layihənin ilk qonağı kimi fikirlərinizi
bilmək maraqlıdır..
–
Əvvəla, gözəl bir layihə olduğunu deyim. Sənətçilərin iş birliyi,
siyasətçilərin, biznesmenlərin ortaqlığından daha çox önəmli və dəyərlidir. Bu
məsələdə böyük əskikliklərimiz var. Belə bir təşəbbüsə kömək edəcək çox dəyərli
insanlar var əlbəttə. Murathan Mungan, Enis Batur ilk ağlıma gələn adlardır.
– Son sualımızı bir zamanlar
Markesə vermişdilər. Sənin bəyəndiyin yazıçılar arasında Alper Canıgüz də varmı?
–
İllərdir söylədiyim bir şeydir bu; özüm oxumaqdan zövq ala bilməyəcəyim bir şeyi
heç vaxt yazmaram. Mənə dərd olmayan bir şeyi, heç kimin dərd etməsini də gözləyə
bilmərəm. Bu mənada, əlimdən gələnin ən yaxşısını etmək məsuliyyətini daşıyıram
və əlbəttə, zaman-zaman ortaya çıxan dəyırli mətnlərə baxıb sevinirəm. Amma,
məncə, heç bir yazıçı, heç bir əsərindən tam razı qalmır.
Söhbətləşdi: Ülvi Babasoy
