Sədəfli tarın sehrkar sarı simini dilləndirmək və
onun dili ilə insanlara gözəl musiqi səfası yaşatmaq hər ifaçıya nəsib
olmaz. Çünki bu iş bir də ürək istəyir. Xəyalı uzaqlara qanadlandıran
tarın sarı simindən həm sevinc, həm də həzin bir kədər duymaq üçün ifaçının alətə
hakim olması, qəlbi ilə hərəkət etməsi, mənə görə çox önəmlidir. Humay Qədimovanın
ifasındakı yanğını hiss etməmək isə mümkün deyil. Tarı sinəsinin üzərinə sıxan,
qəlbindən keçənləri birbaşa təmasda olduğu tara ötürərək xüsusi bir sevgi ilə
ifasını tamaşaçılara çatdıran tarzənin özünəməxsus ifa tərzi var.
"Kaspi”nin qonağı olan Humay Qədimova ilə Azərbaycanın qadın tar məktəbinin
davamçısı olmasından və tar ifaçılığının bugünkü durumundan danışdıq.
– İstərdik yeni "Musiqili Konsert”
layihənizdən başlayaq. Bu layihə hansı zərurətdən yarandı?
– Layihə barədə uzun müddət idi ki, düşünürdüm. İstəyimi
həyata keçirmək üçün müəyyən maneələr vardı. Əslində bu layihə silsiləli şəkildə
nəzərdə tutulub. İstəyirik ki, etdiyimiz yeni sintezləri lentə alıb, gələcək
nəsil üçün qızıl fondda saxlayaq. "Musiqili Konsert” layihəsi bir növ mənim
hesabatımdır. Layihənin yeni yaratdığım qrupla birgə davam etdirməyi
planlaşdırırıq. Layihənin rejissoru Vüsalə Mirzəyevadır.
– Yeni yaratdığınız qrupun adı nədir?
– Qrupun tam
olaraq adı yoxdur. Biz o qədər sənətə, yaradıcılığa
köklənmişik ki, bu barədə heç düşünməmişik. Belə ki, iki kişi həmkarım zərb və
piano alətlərində məni müşayiət edirlər. Onlarla 6 aydır ki, birlikdə
çalışırıq. May ayının sonuna qədər albom hazırlamağı düşünürük. Çox maraqlı
repertuar seçmişik. Bu zamana qədər repertuarıma nəzər yetirsək, görərik ki,
klassik, bəstəkar və xalq mahnıları üstünlük təşkil edir. Bu qrupla əsas məqsədimiz
ondan ibarətdir ki, Avropa, hətta şərqin qarışığı və sintezi olan mahnılara
müraciət edək.
– Səhv
etmirəmsə, sizin sintez edilmiş bir mahnınız da vardı.
–
Bəli, "Pink Pantera” ritmik kompozisiyanın rolikini belə çəkmişdik.
Bu layihə böyük maraq doğurdu. Həmin kompozisiya "Youtube”da reklamsız
yarım milyon izləndi. Sözügedən kompozisiya yerli və xarici telekanallarda
nümayiş olundu. Bu, mənim deyil, tarın və Azərbaycan mədəniyyətinin uğurudur.
Düzdür, "Youtube”da ifalarımın nə qədər izlənməsi ilə maraqlanmıram, yəni
sənətə başım o qədər qarışır ki, heç onunla maraqlanmaq üçün zamanım olmur. Əslində
gənc nəsil olaraq bunlara bələd olmalı və prosesi yaxından izləməliyik. Yarım
milyon o qədər də az rəqəm deyil. İnsanların tardan gözlədikləri təkcə bəstəkar
və xalq mahnıları deyil. XXI əsrin gəncləriyik. Yaşadığımız dövrdə hər şey
inkişaf etdiyi kimi, musiqinin də gedişatı inkişafdadır. İnsanlar yenilik tələb
edirlər. Onun üçün yeni layihəyə başladım və buna böyük marağın olduğunu
görürəm. TV layihəsi ilə bağlı həm yerli, həm də xarici vətəndaşlar tərəfindən
xoş sözlər eşidirəm.
– Xanım tarzən məktəbinin hazırkı durumu
necə dəyərləndirirsiniz?
– Əvvəla onu qeyd edim ki, insanlar elə başa düşməsin
ki, Humay qadın tarzən olaraq yalnız özünü görür və bu məktəbin yaradıcısı kimi
təqdim edir. Xalq artistimiz Ceyran Haşımova "Lalə” qızlar ansamblının rəhbəri
olub. İlk dəfə olaraq tar alətini səhnədə ifa edən qadın sənətçi onu görmüşəm.
Mən 10 ilə yaxındır ki, pedaqoji fəaliyyətlə məşğulam və Azərbaycan Milli
Konservatoriyasının nəzdində Asəf Zeynallı adına musiqi kollecində muğamı təbliğ
edirəm. Orada tələbələrim var. Tara qızların maraq göstərdiyini gördükdə çox
sevinirəm. Hətta, rəhbərlik səviyyəsində qeyd olunur ki, səndən sonra bu sənətə
daha çox qızlar gəlməyə başladı. Tara həvəs göstərən xanım tələbələri daha çox
mənim sinfimə yönəldirlər. Xanım tələbələrimdən biri Azərbaycanda keçirilən
beynəlxalq musiqi festivalında birinci yerə layiq görüldü. Həmin tarzən bu gün
mənimlə birlikdə kollecdə pedaqoq kimi çalışır.
– Qadın tarzənlərimiz olub, amma bu
günün gəncləri sizi görür, sizdən örnək götürür.
– Bu gün bu missiya mənim üzərimə düşür. Düzdür,
qadın tarzənlərimiz var, ancaq onlar meydanda olmayıblar. Təhsillərini
bitirəndən sonra müəyyən səbəblərdən sənəti davam etdirməyiblər. Bu gün
kollecdə 6 xanım tələbəm var. Digər musiqi məktəblərindən xəbərim oxdur,
hər halda, yəqin ki, orda da xanım tarzənlər yetişməkdədir. Bir az da qətiyyətli
olsalar, gələcəkdə bu missiyanı layiqli şəkildə davam etdirmək potensialına
sahib olarlar. Bu işdə hər şey sevgidən başlayır, sənətini sevəcəksənsə,
tar sənə çox şey verəcək. Yoxsa Humay kimi mən də efirdə olum, klip çəkdirim
deyə sənətə gələcəklərsə, çox uzağa gedə bilməyəcəklər. Nailiyyət əldə etmək
üçün zəhmət çəkmək lazımdır.
– Gənc
ifaçı olaraq davamçılarının olması, sizi örnək görmələri fərqli bir hiss
olmalıdır.
– Çox gözəl hissdir. Tarla məşğul olmağa 14 yaşımda
başlamışam. Mənim sənətə gəlişim bir az gec olub. 16 yaşında Asəf Zeynallı
adına musiqi kollecinə qəbul olunanda çevrəmdəki insanlar mənə qəribə
baxırdı. Müəllimlər təəccüb içində idilər. Çünki qadın tarzən olaraq meydanda tək
idim. Deyirdilər ki, zərif bir xanım kimi hər gün əlində tar daşıyırsan.
Qardaşım hər dəfə bildirirdi ki, təhsilini piano, fortepiano ixtisası üzrə
davam etdirsəydin, notları çantana qoyub, rahat dərsə gedib gələrdin. Ancaq
indi deyirlər ki, sənin bacın bir əlində tar, birində çanta ilə dərsə gedir.
Əlbəttə ki, məni heç kim buna məcbur etmirdi, bu, sevgidən
qaynaqlanırdı.
– Tara görə
nələri qurban veribsiniz?
– Tara görə ailə
qurmağa gecikmişəm... Ancaq geriyə dönüb baxanda düşünürəm ki,
əslində düz seçim etmişəm. Tar mənim üçün bir dəyərdir. Bəzən olur ki, yorğun
olursan, problemini kiminləsə bölüşə bilmirsən, o zaman musiqi köməyinə çatır.
Tarı ifa etməklə rahatlıq tapırsan. Hər insanın kövrək anları olur. İçindəkiləri
başqası ilə bölüşmək istəmirsən, o zaman tar sirdaşıma çevrilir. Belə olduqda,
rahatlıq tapıram, bütün yorğunluğumu stressimi atıram. Hər insan fərqli şəkildə
rahatlıq tapır. Kimisi alış–veriş edir, kimisi də təbiətdə rahatlıq
tapır.
– Sənətdə daha çox çətinlik
yaşayıbsınız, yoxsa həyatda?
– Həyatda daha çox çətinliklərlə üzləşmişəm. Övlad hər
zaman valideynindən dəstək alır, ona arxalanır. Anam hər işdə yanımda olub,
bircə sənətimdən başqa. Atamı 12 yaşımda itirmişəm. Anam bizi çox çətinliklə
böyüdüb. Qardaşım məndən bir yaş böyükdür. Oxumağımızda, təhsilimizdə, tərbiyəmizdə
bilavasitə anamın müstəsna xidməti olub. Gecə–gündüz çalışıb, bizi oxudub.
Düşünürsən ki, qadın bu qədər ağır yükü öz üzərinə götürə bilərmi, bu missiyanı
daşıya bilərmi? Anam çox zəhmətkeş qadın idi. Hər zaman çalışırdı ki, bizim təhsilimiz
olsun, ali savadlı olaq. 28 yaşımda anamı itirdim. O, bizim qayğımıza çox
qalırdı, daim yanımızda idi. Onun ölümündən sonrakı gün böyüdüyümü hiss etdim.
Anamın yoxluğu mənim üçün çox çətin oldu. Gördüm ki, həyat heç də bizim
düşündüyümüz kimi asan və rahat deyil. Sənətdəki çətinliklərə gəldikdə isə
hər zaman öhdəsindən gəlməyi bacarmışam. Sənətdə qarşıma gözəl müəllimlər
çıxıb, onlar mənə bunun sirlərini öyrədiblər. Bu gün də həmin müəllimlərimə
minnətdaram. Müəllimlərim deyirdi ki, belə tarzənlər 50 ildən bir
yetişir, sadəcə belə qadınlara dəstək olmaq lazımdır. Heç bir uğur çətinliksiz əldə
olunmur. Zəhmətsiz uğur əldə etdikdə, insan onun qədrini bilmir.
– Sizi eyni zamanda ud ifaçısı kimi də
tanıyırıq. Azərbaycanda bu musiqi alətinin məktəbi yoxdur. Bunu necə öyrənibsiniz?
– Ud Şərqin bir zərrəsidir. Əgər hər hansı bir sənətə
marağınız varsa və həqiqətən də ürəkdən istəyirsinizsə, mütləq ona sahib
olacaqsınız. Bu gün gənclərin inkişaf etməməsi artıq onların öz günahıdır.
İnsanın özünü inkişaf etdirməsi üçün bu gün hər bir şərait yaradılıb. Belə ki,
internet vasitəsilə istədiyin məlumatı əldə etməklə, istədiyin sənətə yiyələnmək
mümkündür. Yetər ki, istək olsun. Mən udda ifa etməyi internetdən ərəb və türk
musiqiçilərinin ifasında öyrənmişəm. Kimsə Azərbaycanda ud ifa edirsə, o, özü
özünün müəllimidir.
– Yaşlı sənətkarların o yaşda
qazandıqları uğuru siz bu yaşınızda qazanıbsınız. Belə olduğu halda,
qısqanclıqlarla üzləşirsiniz?
– Mən o qısqanclığı bu günə qədər də hiss edirəm.
Maraqlısı da odur ki, daha çox bəy həmkarlarım tərəfindən qısqanclıq hiss
edirəm. Halbuki o insanlara müəllim kimi baxmışam, onların yaradıcılığından
stimul alıb bu sənətə gəlmişəm. Onlar tərəfindən qısqanclığı hiss etdikdə, bu,
mənə təəccüblü gəlir. Qısqanclıq müəyyən şeylərdə yaxşıdır ki, insanda mübarizə
hissi yaradır. Bəzən də olur ki, hansısa tədbirdə adımı görmək istəmirlər,
adımın səslənməsini qəbul etmirlər.
– Bu, sizi həvəsdən salırmı?
– Qətiyyən. Çox mübariz insanam. Sənətə o qədər sevgim
var ki, inanmıram ki, kimsə məndən o həvəsi alsın. Valideynlərim istəməyiblər
ki, mən tar ifaçısı olum. Deyirdilər ki, tar qadına xas olan sənət deyil. Bu sənət
kişilər tərəfindən tərənnüm və təbliğ olunub. Ailəm də hər zaman deyirdi ki,
özün üçün qadın sənəti seç. Ancaq mənim böyük sevgim buna əngəl olub. İnanmıram
ki, çətinlikdə əldə etdiyim bu uğurdan, sənətdən kimsə məni soyutsun.
Əslində onlar məni qısqandıqca, sənətimə daha çox bağlanıram. Hər dəfə
belə hallarla rastlaşanda, deyirəm ki, baxın, görün mən nələrlə qadirəm.
– Repertuar seçərkən daha çox nəyə önəm
verirsiniz?
– Gərək o musiqi
qəlbimə yol tapsın. Ancaq o halda mən onu istədiyim şəkildə təqdim edə bilirəm.
Təbii ki, repertuar seçərkən çalışdığım komandanın da fikirlərinə önəm verirəm.
– İfanızda
daha çox klassik, bəstəkar mahnıları dinləmişik. Bu gün o mahnıların dinləyicisi
varmı?
– Təəssüf ki, bu
gün səviyyəli musiqilərin sayı azalır. Gənclərin çoxu keyfiyyətsiz mahnıları
dinləyirlər. Ən pisi də odur ki, az adamlar keyfiyyətli musiqilərin təbliği ilə
məşğuldurlar. Hətta tanıdığım konservatoriya tələbələri var ki, istiqamətini dəyişib
bugünkü zamanın tələbinə uyğun mahnılar ifa edirlər. Ancaq unudurlar ki, bu
mahnıların ömrü 3–5 günlükdür. Amma əsl sənət qalıcıdır. Əvvəllər daha çox bəstəkar
və xalq mahnılarına müraciət edirdim. Bu gün repertuarıma nəzər salanda o
mahnıların unudulmadığını görürəm. Yaşadığım dövrü də nəzərə alıram. Müasir
dövrün tələblərinə uyğun mahnılar da ifa edirəm. Bu gün musiqiyə yanaşmamda əsas
amil peşəkarlıqdır. Çalışıram ki, peşəkarlığı qoruyub saxlayım. Ancaq bu günün
musiqi təbliğatından narazıyam. Bəzən tamaşaçıların boynuna qoyurlar ki, guya
onların zövqü korlanıb. Bəzən isə trend olan mahnıların toyxanalarda daha çox tələb
edildiyini qabardırlar. . Axı dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov
toyxanadan fikir öyrənib "Leyli və Məcnunu” yazmayıb. Musiqi deyəndə biz məhz
onu gözümüzün qarşısına gətiririk. Bu gün də Üzeyir bəyin mahnıları yaşayır.
Başqaları bizim mahnıları oğurlayıb öz adlarına çıxarırlar. Biz isə öz zəngin
musiqi tariximizi təbliğ etmirik. Təbii ki, dövlət səviyyəsində bu məsələlər
diqqətdə saxlanılır. Ancaq gənc ifaçıların da öhdəsinə bu işdə böyük yük
düşür.
Söhbətləşdi: Xəyalə Rəis
