artkaspi.az Laymen Frenk Baumun "Şən dəyirmançı" hekayəsini təqdim edir:
Di
çayının sahilində yaşayan bir dəyirmançı
var idi. O səhərdən axşama kimi mahnı oxuyar, işləyərdi. Torağay quşundan da
xoşbəxt idi. Onun oxuduğu mahnının sözləri belə idi:
– Mən heç kimim qeydinə qalmıram.
Yox, heç kimin qeydinə qalmaram!
Çünki heç
kim mənim qeydimə qalmır!
Bütün günü
dəyirmanın çax-çuxu altında o mahnısını oxuyurdu. Onun dəyirmanı çox köhnə idi,
işləyəndə səslər çıxarırdı. Dəyirman səhərdən axşamacan elə xırıldayırdı, sanki işləməyə üsyan edirdi.
Külək dəyirmanın çax-çux səsini tarlada işləyən kənd camaatına çatdıranda onlar
deyirdi:
– Ah, şən dəyirmançı yenə də dən üyüdür.
Bəzi günlərdə
dəyirmandan səs gəlməyəndə onlar bir-birinə deyirdi:
– Şən dəyirmançının dəni qurtarıb, o, dən
üyütmür.
Yaxud başqa söz deyirdilər:
– Dəyirmançı yekə çarxı yağlayır.
Dəyirmanın səsi gəlməyəndə adamlar bu monoton səs üçün
darıxırdılar, dəyirman yenidən işləməyə başlayanda, onlar üçün "musiqi” çalanda özlərini rahat hiss edirdilər.
Bununla belə, adamlar yalnız dən üyüdəndə dəyirmana
gedirdilər. Çünki dəyirmançı bir az qəribə insan idi, o tək qalmağı
xoşlayırdı. Adamlar dəyirmanın yanından
keçəndə onlar yalnız başlarını tərpədir, bilirdilər ki, onunla danışmaq istəsələr də onlara cavab
verməyəcək.
Yox, dəyirmançı nə
qoca, nə acıdil, nə də pis adam
deyildi. Əksinə, nə vaxt baxsan görürdün ki, işləyə-işləyə mahnı oxuyur.
Ancaq onun mahnısının sözləri həmişə
eyni olardı:
Mən heç
kimim qeydinə qalmıram.
Yox,
heç kimin qeydinə qalmaram!
Çünki heç kim mənim qeydimə qalmır!
O dəyirmanın
yanındakı komasında tək yaşayırdı. Yeməyini
özü bişirir, çarpayısını özü açıb, özü yığışdırırdı. Heç kimə kömək üçün ağız açmırdı. Məsələ
bundadır ki, əgər şən dəyirmançı özünə dost tapmaq istəsəydi onun evinə çox
adam gələrdi, çünki kənd camaatı ünsiyyətcil idi. Amma dəyirmançı özü kiminləsə
dostluq etmək istəmirdi. Qoca fermer Dobson tez-tez deyirdi:
– Heç kimin dəyirmançının qeydinə qalmamağına
bir səbəb var, o da onun özüdür. Burada camaatın günahı yoxdur.
Hansı səbəb
olursa olsun, dəyirmançının dostu yox idi.
Bəzən gecələr
o qapı ağzında oturub ayın çıxmağına tamaşa edirdi. Belə vaxtlarda o çox
fikirli görünürdü, hiss olunurdu ki, kiminsə onun sevməyini, ona
qulluq etməyini arzulayır. Çünki bütün insanlar təbiət etibarilə buna
ehtiyac duyur. Ancaq qəflətən o fikrinin
uzaqlara gedib çıxdığını hiss edib mahnısını oxuyurdu.
Nəhayət,
bir gün dəyirmançının həyatında dəyişiklik baş verdi. Bir axşam o çayın
sahilində durmuşdu, ay şəfəqlərinin suda bərq vurmağına tamaşa edirdi. Birdən suda bir şey onun diqqətini çəkdi. O, özü də
bilmədi ki, suda gördüyü nədir. Sahildən
baxanda ona elə gəlirdi yekə bir qara qutudur. O, sahildən uzun bir ağac tapıb
qutunu sahilə gətirdi. Dəyirmançı sahildə
gördü ki, sudan çıxartdığı, doğrudan da, qutudur, qutunun üstünə qoyulan qapaq
möhkəm kəndirlə sarınmışdı.
Dəyirmançı
qutunu ehtiyatla götürüb evinə apardı, yerə qoyub şamı yandırdı. Sonra kəndiri
kəsdi, qutunu açdı! Ah, o qutuda nə görsə
yaxşıdır! Qutuda körpə uşaq vardı, başını balışa qoyub şirin-şirin yatırdı.
Dəyirmançı
elə təəccübləndi ki, oxumağına ara verdi, gözlərini bu körpəyə zillədi. Uşaq deyəsən onun
baxışlarını hiss edib gözlərini açdı. Mavi gözləri elə bil ona yalvarırdı.
Sonra bu körpə gülümsədi, qollarını ona uzatdı.
– Yaxşı,
yaxşı, – dəyirmançı dedi. – Sən haradan gəlmisən?
Körpə cavab
vermədi, ancaq adama elə gəlirdi o nə isə
demək istəyir. Qəribə səslər çıxarırdı, alabaxta kimi.
Körpənin
balaca qolları hələ də dəyirmançıya tərəf uzamışdı, dəyirmançı aşağı əyilib
körpə qızı qutudan götürdü, onu dizi üstə
oturdurdu, sonra saçını tumarladı. Körpə başını onun sinəsinə qoyub yenə də
yuxuya getdi. Dəyirmançını fikir götürmüşdü, çünki o uşağa qulluq etməyi
bacarmırdı. Ancaq körpə oyanana qədər
sakitcə dayanıb ona baxdı. O oyananda fikirləşdi ki, yəqin o ac olar,
ona bir az süd gətirib qaşıqla yedizdirdi. Körpə ona baxıb gülümsədi, elə bil
demək istəyirdi ki, südü bəyənib. Az sonra körpə dəyirmançının bığından tutub
dartdı, sevincindən alabaxta kimi səs çıxardı.
Elə bilirsiniz
dəyirmançı hirsləndi? Yox, heç bir az da olsa hirslənmədi! Körpə onun bığından
dartanda o da onun üzünə gülümsədi. O sudan xilas etdiyi bu körpəni
çox istəyirdi. Nəhayət, tək yaşayan bir insan sevməyə birini tapmışdı.
Həmin gecə
körpə dəyirmançının çarpayısında yatdı. Dəyirmançı da onun yanında qıvrılıb
yatdı. Səhər açılanda ona yenə də süd verdi, sonra öz işi ilə məşğul oldu, bu dəfə
daha ürəkdən oxuyurdu.
Hər 10 dəqiqədən
bir dəyirmançı uşağı qoyduğu otağın
qapısına qulağını qoyub dinləyir, bilmək istəyirdin ki, ağlayır, ya yox. Balaca qız ağlayanda tez otağa girir,
onu qucağına alıb sakitləşdirirdi, qız
gülümsəyəndə rahat olurdu. İlk günlər dəyirmançı qorxurdu ki, kimsə gəlib
uşağı onun əlindən alar. Ancaq elə ki axşam düşdü, dəyirmançı gördü ki,
onun qapısına heç bir yad adam gəlmədi. Başa düşdü ki, uşaq beşikdə olarkən sel
gəlib onu aparıb. O arxayınlaşdı ki, uşaq onundur.
– Nə qədər ki, canım
sağdır, onu özüm saxlayacam, – dəyirmançı
öz-özünə dedi.
– Nəhayət, sevmək üçün bir insan
tapmışam. Onsuz
dözə bilmərəm.
Dəyirmançı
uşağın qayğısına qalır, onu vaxtında yatızdırırdı. Uşaq da sağlam idi, ona çox əziyyət
vermirdi. Kənd camaatı dəyirmanda uşaq görəndə çox təəccübləndilər, onları
fikir götürdü ki, görəsən bu uşaq hardan
gəlib çıxıb ora. Onlar uşaq haqda dəyirmançıya sual vermədilər, çünki bilirdilər
ki, onlara cavab verməyəcək. İllər keçdikcə onlar uşaq haqda ona sual verməyi
unutdular, uşağı onun qızı hesab etdilər.
Qız böyüyüb
qəşəngləşmişdi, hər işdə dəyirmançıya kömək edirdi. Ona "ata” deyirdi. Dəyirmançı ona Natalya adı verdi.
Dəyirmançı
indi daha çox işləyirdi, çünki o qızını
da yedizdirməli, ona da paltar almalıydı. O yenə də səhərdən axşama kimi işləyib
mahnı oxuyurdu. Amma onun mahnısı əvvəlki kimi idi:
Mən heç
kimim qeydinə qalmıram.
Yox,
heç kimin qeydinə qalmaram!
Çünki heç
kim mənim qeydimə qalmır!
Bir gün dəyirmançı
yenə də mahnısını oxuyanda gördü ki, qız yanında dayanıb hönkürür.
– Mənim sevimli qızım, niyə ağlayırsan? – ondan soruşdu.
– Ah, ata, sən niyə belə oxuyursan? Axı sən
özün də bilirsən ki, səni çox sevirəm.
Dəyirmançı təəccübləndi, çünki o, bu mahnını o qədər
oxumuşdu ki, hətta mahnın sözlərini də unutmuşdu.
– Natalya, sən məni çox istəyirsən?
– Əlbəttə, əlbəttə! Bilirəm ki, bunu sən də
bilirsən!
– Əgər belədirsə, mən mahnın sözlərini dəyişəcəm,
– dəyirmançı qızın yaşlı gözlərindən öpüb dedi və başqa mahnı oxudu:
Mən şirin
Natalyanı sevirəm! Onu çox istəyirəm,
Çünki
Natalya da məni çox istəyir.
İllər gəlib
keçdi, dəyirmançı ilə Natalya bir yerdə xoşbəxt yaşayırdılar. Natalya böyüyüb qəşəng qız olmuşdu. O, yemək
bişirməyi öyrənmişdi, artıq yaşlaşmış dəyirmançı buna çox sevinirdi.
Bir gün təpənin
başındakı böyük evdə yaşayan mülkədar dəyirmanın yanından keçəndə Natalyanı
gördü. Natalya qapının ağzında oturmuşdu.
Mülkədar onu görən kimi aşiq oldu, o başa düşdü ki, qız gözəl olmaqla bərabər
məsumdur, ağıllıdır.
Dəyirmançı
səs eşidib otağına gəldi, onları bir yerdə görüb hirsləndi. O başa düşürdü ki,
qızı xəzinə kimi qorumalıdır. Oğlan dəyirmançıya
yalvardı ki, qızı ona versin, ona nə qədər istəsə pul verər. Ancaq dəyirmançı ona otaqdan çıxmağı əmr
etdi. Oğlan gedəndən sonra dəyirmançı Natalyanın gözlərinin yaşardığını gördü.
Buna daha çox narahat oldu.
Dəyirmançının
xəbərdarlığına baxmayaraq mülkədarla
Natalya tez-tez görüşüb bir yerdə çay sahilində gəzirdilər. Nəhayət,
onlar bir gün başa düşdülər ki, bir-birindən ayrı yaşaya bilmirlər. Əl-ələ
tutub dəyirmançının yanına gəldilər,
onun razılığını almaq istədilər.
Dəyirmançı
kövrəlib dedi:
– Bəs mən tək qalıb neyləyəcəm?
– Sən də gedib bizimlə birlikdə bizim evimizdə yaşayarsan, – mülkədar dedi. –
Daha heç vaxt çörəkpulu üçün bütün günü işləmərsən.
Qoca dəyirmançı
başını buladı.
– Mən dəyirmançı kimi yaşayıb dəyirmançı kimi də
öləcəm. Natalya, de görüm, sən məni tərk edib getmək istəyirsən?
Qızın
yanaqları qızardı, o utana-utana dedi:
– Mən onu sevirəm. Əgər bizi ayırsan ölərəm.
– Əgər belədirsə, get, Allah sizi xoşbəxt eləsin,
– dəyirman qəmli-qəmli dedi.
Beləcə,
Natalya ilə mülkədar evləndi, böyük evdə yaşadılar. Toy gününün səhəri gün o gəlinlik donunda dəyirmana gəldi ki, dəyirmançını
görsün.
O dəyirmana
yaxınlaşanda onun mahnısını eşitdi. Dəyirmançı yenə də o balaca qız olanda
oxuduğu kimi oxuyurdu:
Mən heç
kimim qeydinə qalmıram.
Yox,
heç kimin qeydinə qalmaram!
Çünki heç
kim mənim qeydimə qalmır!
Qız arxadan
ona yaxınlaşdı, qolunu onun boynuna dolayıb dedi:
– Ata, sən
belə mahnı oxumalı deyilsən. Mən səni çox sevirəm, ölənə qədər də səni sevəcəm.
Mənim təzə sevgim sənə
olan sevgimi ürəyimdən aparmayıb.
Dəyirmançı
başını çevirib onun mavi gözlərinə baxdı, başa düşdü ki, Natalya doğru deyir.
– Əgər belədirsə mən təzə mahnı öyrənməliyəm,
– o dedi. – Dəyirmanda tək qalıram,
mahnı oxuyanda özümü rahat hiss edirəm. Söz verirəm ki, sən məni
unutmayınca bir də əvvəlki mahnını
oxummayacam.
Dəyirmançı
yeni mahnı öyrəndi, neçə illər o mahnını
oxudu. Natalya hər gün onun yanına gəlir, onu unutmadığını bildirirdi.
İngilis dilindən tərcümə edən: Sevil Gültən
